W odległości niespełna 5 km na południe od Lubina znajduje się jedna z najstarszych miejscowości w powiecie lubińskim, Chróstnik. Dzieje tej wsi sięgają bardzo odległych czasów młodszej epoki kamiennej – neolitu. Świadczą o tym pozostałości osady oraz znaleziska pojedynczych wyrobów z tego okresu.

W 1821 roku w okolicach wsi odkryto cmentarzysko z czasów tzw. kultury łużyckiej, które pomimo poważnych zniszczeń w XIX w. było obiektem badań sondażowych przeprowadzonych w 1983 r. przez naukowców z Uniwersytetu Wrocławskiego, C.Buśko i S.Firszta. Badania przeszłości tych terenów potwierdzają również istnienie w obrębie dzisiejszej wsi grodziska z okresu wczesnego średniowiecza, a więc przed ukształtowaniem się państwowości pierwszych Piastów.

Najstarsza znana pisemna wzmianka pochodzi z 1228 roku i odnosi się do istniejącego tutaj już wówczas kościoła katolickiego i odbudowy osady przez Petera von Brauchitsch, rycerza ze znanego na Śląsku rodu Brzuchaczy herbu Jeleń, których posiadłością rodową w owym czasie był właśnie Chróstnik i w ich władaniu pozostawał aż do roku 1633. Według niektórych źródeł kościół miał powstać jeszcze w roku 1135, a jego fundatorem był niejaki Bonuslaus lub Bogislaus (Bronisław, Boniesław?). Wspomniany Bonuslaus (zm. 1222 r.) uważany jest także za protoplastę chróstnickiej linii rodu Brzuchaczy, którzy w późniejszych latach przyjęli zniemczoną formę nazwiska Brauchitsch. Innym znanym z imienia przedstawicielem tego rodu jest Wielisław, któremu w 1259 roku książę legnicki Bolesław Rogatka nadał dokument lokujący wieś Crustenik na prawie niemieckim. Wiązało to się przede wszystkim ze zwolnieniem od wszelkich powinności i podatków wynikających z dotychczas obowiązującego prawa polskiego.

Wiek XIII na Śląsku, to okres wzmożonego napływu osadników niemieckich. Stopniowo wprowadzali oni swoje obyczaje i język. Następowało zniemczanie słowiańskich nazw miejscowości, przyjmowano niemieckie formy nazwisk. Występująca jeszcze w bulli papieża Klemensa IV z 1267 roku słowiańska nazwa Chrostnik została w późniejszych latach zmieniona na Bruchatschdorf, a następnie Brauchitschdorf i w tej formie przetrwała aż do wkroczenia wojsk sowieckich w lutym 1945 roku. Ostatnim z bardziej znanych przedstawicieli tego rodu był głównodowodzący wojskami hitlerowskimi w agresji na Polskę, Francję, Bałkany i Rosję Sowiecką (do 19 XII 1941 r.) feldmarszałek Walther von Brauchitsch (1891 – 1948). O powiązaniu ze śląskim dworem książęcym rodziny Brzuchaczy świadczy ich udział w tragicznej bitwie z Mongołami, która miała miejsce 9 kwietnia 1241 r. pod Legnicą. Dowodzi tego tzw. Kodeks Lubiński z 1353 roku sporządzony przez zakonnego skrybę Mikołaja Pruzię. To wspaniale iluminowane dzieło o życiu św. Jadwigi śląskiej powstało na zlecenie księcia lubińskiego Ludwika I, w prostej linii potomka Henryka Pobożnego. Na dwóch, z ponad 60, barwnych ilustracjach autor przedstawił księcia Henryka otoczonego grupą rycerzy z proporcami i tarczami oznaczonymi herbami rodów śląskich: Prittwitz, Busewoy (Bożywojów), Brauchitsch (Brzuchaczy) i innych Według ustnych przekazów, spisanych kilka wieków później, osada i kościół w Chróstniku miały jakoby zostać spalone przez jeden z zagonów tatarskich w kwietniu 1241 roku. Niestety na potwierdzenie tej tezy brak jest wiarygodnych dowodów źródłowych.

ZABYTKI
Do czasów współczesnych zachowały się jedynie dwa obiekty o znaczeniu historyczno – zabytkowym: pałac wzniesiony w latach 1723-1728 na miejscu wcześniejszego zamku oraz kościół pod wezwaniem Matki Bożej Bolesnej z 1335 roku.

PAŁAC
Pierwotnym założeniem obecnej budowli był dwór obronny stanowiący siedzibę rodu von Brauchitsch już w końcu XIII wieku. Rodzina ta przebywała tu do 1637 roku. Od tego roku właścicielem został Nicolaus von Haugwitz, dalej ród von Lucke, von Kottwitz, późnej książę Ferdynand – brat króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego.
Inicjatorem budowy wspaniałej barokowej rezydencji, którą wzniesiono w latach 1723-1728 w miejscu wcześniejszego zamku, był ówczesny właściciel Chróstnika, pułkownik polsko-saksońskich wojsk królewskich, Georg Karl von Haugwitz. Natomiast autorem projektu pałacu i założenia parkowego był znakomity architekt legnicki pochodzenia szwedzkiego Martin Frantz. Był on twórcą takich dzieł architektonicznych jak pałace w Chocianowie, Rząśniku, Włoszakowicach i Dziesławiu oraz licznych budowli sakralnych zaliczanych do najcenniejszych zabytków architektury barokowej nie tylko na Śląsku (Siciny, Jelenia Góra, Rokitno, Zbąszyń, Leszno i innych).

Bogata architektura pałacu oparta jest na różnorodnych kompozycjach symetrycznych. Fasada frontowa podzielona jest na trzy partie, z których centralna, o trzech kondygnacjach jest cofnięta i wykończona tarasem na poziomie I piętra. Pod nim znajduje się, obramowany ukośnie ustawionymi pilastrami, główny portal wejściowy o wykroju koszowym. Portal wejściowy na taras zwieńczony jest bardzo bogato zdobionym kartuszem herbowym. Partia centralna wykończona jest ozdobnym szczytem, zwieńczonym przerywanym łękiem i bocznymi spływami oraz wazonami. Całość tej części pałacu charakteryzuje się bogatym wystrojem i formą detali architektonicznych jak wykrępowanie balustrady tarasu, pilastry, gzymsy, kartusz, balustrada w szczycie fasady i fantazyjnie wygięte obdasznice. Symetryczny układ fasady centralnej podkreśla kompozycja podjazdu, ujętego balustradą i kamiennymi barokowymi latarniami. Dwie partie boczne, stanowiące skrzydła pałacu są znacznie skromniejsze, a ich dekoracja oparta jest na płaskich, szerokich pilastrach i skromniejszych w formie opaskach okiennych. Nieco inny układ tworzy również symetryczna fasada parkowa, której część środkowa jest wysunięta z głównego korpusu. Z niej dodatkowo wysunięto trójosiowy ryzalit zwieńczony szczytem architektonicznym, wzorowanym na szczycie fasady głównej. Na piętrze znajduje się balkon, stanowiący zwieńczenie bogatego portalu o profilu koszowym z dwoma ukośnie ustawionymi pilastrami przechodzącymi w konsole podtrzymujące kamienną balustradę balkonu. Podobnie jak w fasadzie frontowej, symetrię podkreślają balustrady i rzeźby tarasów oraz schodów prowadzących do parku. Całość budowli przykryta była ceramicznym dachem mansardowym zdobionym poddaszowymi nadbudówkami oraz kominami o oryginalnych kształtach i zwieńczonych gzymsami. Wnętrza o układzie korytarzowym z centralnym rozrządem z hollu. Najciekawszym pomieszczeniem była reprezentacyjna sala balowa o ośmiu przęsłach i płaskim stropie żeglasto – krzyżowym, zdobionym licznymi freskami. Na parterze jadalnia z kominkami zdobionymi tarczami herbowymi. W 1804 roku nowym włodarzem Chróstnika został hrabia Samuel Philip Gottfried von Schmettow. Zapoczątkował on ponad stuletnie panowanie tego rodu nad chróstnickimi dobrami. Kolejnym właścicielem obiektu został w 1907 roku Rochus von Luttwitz. Z jego to inicjatywy dokonano w latach 1908-1909 unowocześnienia pałacu dobudowując do północnej części oficynę kuchenną. Następnym posiadaczem majątku został von Schierstaedt (Schierstädt). Ostatnimi prywatnymi właścicielami pałacu od 1927 roku była rodzina von Klitzing i w ich posiadaniu pozostawał on do roku 1939, kiedy to rezydencję zaadoptowano na potrzeby rezerwowej kwatery Dyrekcji Kolei Państwowych z Wrocławia.

W lutym 1945 roku do niezniszczonego obiektu wkroczyli Rosjanie. W pałacu urządzono szpital wojskowy (lazaret), a następnie zamieszkiwali go urzędnicy i oficerowie Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej z Legnicy. Na początku lat pięćdziesiątych ograbiony i podniszczony pałac przekazano Polakom, w którym do lat sześćdziesiątych miał siedzibę Centralny Ośrodek Szkolenia Kombajnistów Ministerstwa Rolnictwa. W roku szkolnym 1960/1961 zainaugurowano tu działalność szkoły rolniczej, którą w 1975 roku przeniesiono do nowo wybudowanego budynku, a w pałacu urządzono internat. W nocy 26 września 1976 r. pałac został strawiony przez ogień i od tamtej pory przez ponad 30 lat stopniowo popadał w ruinę. Ale historii tej rezydencji nie została jeszcze definitywnie zamknięta. Od nowa zaczął ją pisać Pan Miłek, podejmując się restauracji tego wspaniałego obiektu. Prace renowacyjne trwają z pełnym rozmachem, więc w niedalekiej przyszłości należy się spodziewać wielkiego i wspaniałego finału.

KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM MATKI BOŻEJ BOLESNEJ
Zabytkiem o innym charakterze jest kościół, którego historia sięga początków XIII w. Według tradycji pierwszy kościół w Chróstniku miał powstać już w 1135 roku, a w 1222 roku uzyskał on uprawnienia parafialne. Świątynia ta miała zostać zniszczona wraz z osadą w kwietniu 1241 roku przez jeden z zagonów mongolskich, który dotarł w te okolice po bitwie na Dobrym Polu pod Legnicą. Jednak pierwsza oficjalna wzmianka o tutejszym kościele pochodzi dopiero z 1335 roku. Około 1715 roku kościół poddano gruntownej renowacji i przebudowie w obowiązującym wówczas stylu barokowym. Obecnie jest to jednonawowa budowla zorientowana, wzniesiona z cegły na rzucie prostokąta, z niewydzielonym prezbiterium. Od strony zachodniej do korpusu świątyni przylega masywna wieża o rzucie prostokątnym w parterze, która górą przechodzi w rzut oktagonalny (ośmioboczny). Na osi północ – południe do części nawowej dobudowane są liczne przybudówki, z których jedna jest półcylindryczną kruchtą sięgającą pod gzyms okapowy. Cały obiekt wzmocniony jest licznymi przyporami narożnymi i bocznymi. Świątynia przykryta jest dwuspadowym dachem z blachy powlekanej (pierwotnie ceramicznym), podobnie jak pulpitowe, dwuspadowe i płaskie dachy przybudówek. Płaskim dachem przykryta jest również wieża. Wykrój i forma otworów okiennych, i drzwiowych oraz ich dekoracja wskazują na pochodzenie z okresu przebudowy obiektu w XIX w. W dosyć skromnym wnętrzu świątyni zachowały się sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami oraz barokowy prospekt organowy wykonany w drewnie około 1770 roku. W przedsionku kościoła zachował się całopostaciowy renesansowy nagrobek kamienny dziecka (Heleny von Brauchitsch), szesnastowieczne całopostaciowe kamienne nagrobki Katarzyny i Małgorzaty von Brauchitsch oraz barokowy nagrobek pastora J. F. Frosta z 1743 roku. Obok kościoła rośnie wspaniała, pomnikowa lipa o obwodzie około 4 m.

[caption id="attachment_19671" align="alignnone" width="800"] Pałac w Chróstniku. Rys. Henryk Rusewicz[/caption]

Henryk Rusewicz
www.ziemialubinska.pl
www.lubinskietrasyrowerowe.pl

Napisz komentarz!