Nazwa miejscowości związana jest z nazwą sąsiedniej wsi Gawrony: Groß Gafren -1679 r., Groß Gaffion 1687/88, Gafifron i Groß Gaffron - 1787 r., 1818 r., 1830 r. i 1845 r. oraz później - do 1945 r.

W sąsiedztwie osady Gawrony Duże istniała osada Gawrony Małe, w której znajdowała się siedziba dóbr rycerskich i jej nazwa także zmieniała się w różnych okresach historii: Klein Gabren - 1670 r., Klein Goffron - 1679 r., Klein Gafifron - 1687/88 r., Klein Gaffron - 1787 r., 1830 r. i później zamiennie z Gaffron - do 1945 r. Odtąd - Gawronki oraz oboczność: Gawrony Małe. Wieś zapewne o średniowiecznej proweniencji (istniały tu dobra rycerskie).

Właściciele dóbr znani są od początków XVII w. Pierwszymi z nich była rodzina von Niebelschutz, z których to inicjatywy w 1602 roku wzniesiono miejscowy kościół ewangelicki. Następnie dobra przeszły w ręce przedstawiciela rodu von Kanitz z Krzydłowic, następnie majora von Spiegel będącego w służbie szwedzkiej, z kolei szambelana von Schweinichen i barona von Gersdorf, który sprzedał je von Rothenburg. Po śmierci tegoż przejęła majątek jego córka, po mężu von Roth, a następnie odziedziczyła córka tejże, zamężna z von Wiese. Członkowie rodziny von Wiese byli właścicielami Gawronów z pewnością do 1878 r. (wymienia ich Zimmermann), a być może dłużej. Do dóbr należał wówczas folwark Radaków (Juderei).

W 1830 r. właścicielem majątku był von Schonaich, zaś w 1876 r. baron von den Reck, który sprzedał go w 1883 r. Emilowi von Kramsta. W rękach tej rodziny pozostał do 1906 r., z tym że w 1891 r. przejęła go w międzyczasie po mężu wdowa Paulina von Kramsta. W 1906 r. nabył dobra Max von Bethusy- Huc, zaś około 1917 r. przeszły w ręce Siegfrieda von Brauchitsch, który władał nimi do swej śmierci w 1921 r. W 1921 r. właścicielką była Helena von Frankenberg – Luttwitz; za jej czasów włączono do dóbr folwark Bytków, zaś część ziemi ( 40 ha) przekazano w dzierżawę właścicielowi Brodowic. Majątki w Gawronach Wielkich, Małych i Bytkowie znalazły się w tych samych rękach i były ściśle powiązane gospodarczo. W 1937 r. wszystkie figurują w spisach jako połączone i znajdują się w gestii Śląskiego Towarzystwa Ziemskiego.

ZABYTKI

Na początku XVIII wieku, stary już i podniszczony dwór alkierzowy przebudowano na okazały barokowy pałac dla rodziny von Schweinichen. Z owej budowli czytelne były do końca flankujące elewację frontową wieże. Następnej przebudowy i rozbudowy pałacu dokonano ok. 1907 roku z inicjatywy Maxa von Bethusy – Huc. Kolejnym włodarzem majątku był Siegfried von Brauchitsch, który zmarł 25.10.1921 roku i został pochowany w kaplicy grzebalnej znajdującej się w przypałacowym parku. W ostatnim swym kształcie był murowaną podpiwniczoną budowlą na rzucie litery L, trzykondygnacyjną, nakrytą mansardowym dachem z lukarnami. W elewacji frontowej znajdował się barokowy portal zwieńczony balkonem. Skrzydło posiadało taras z ozdobną balustradą. Po 1951 r. pałac został rozebrany.

Henryk Rusewicz

Napisz komentarz!