Czy kolędowanie to tylko śpiewanie kolęd? Skąd wziął się zwyczaj ubierania choinki i czego jest ona symbolem? Jakie postacie przynoszą Polakom prezenty? Kto i kiedy wymyślił jasełka?

Boże Narodzenie obok Wielkanocy jest najuroczyściej obchodzonym świętem. Jest to święto rodzinne, przeważnie spędzane w gronie najbliższych ludzi - sięga tradycjami dawnych czasów. Zachowały się nawet ślady obrzędów z czasów słowiańskich.

We współczesnym rozumieniu kolędowanie to przede wszystkim wykonywanie bożonarodzeniowych pieśni. Warto jednak pamiętać, że pod tym pojęciem kryje się także cały obrzęd ludowy, polegający na obchodzeniu domostw z szopką/z gwiazdą oraz na składaniu życzeń, śpiewaniu kolęd i zbieraniu darów bądź drobnych datków przez przebranych (często w zwierzęce stroje) kolędników.

Zwyczaj kolędowania pojawił się na ziemiach polskich u schyłku epoki średniowiecza i w niektórych miejscach, zwłaszcza na obszarach wiejskich, jest praktykowany do dziś. Z jego rozmaitymi formami można spotkać się również w innych krajach, m.in. na Słowacji, na Ukrainie, w Rosji, w Serbii czy w Macedonii.

Choinka

Zwyczaj dekorowania drzewek iglastych na Boże Narodzenie wywodzi się z Alzacji, krainy położonej w północno-wschodniej Francji, i sięga XV/XVI w., czyli przełomu dwóch epok: średniowiecza i renesansu.

Za najstarsze świadectwo na temat choinki uznaje się wzmiankę z księgi rachunków katedry w Strasburgu z 1492 r., mówiącą o zakupie dziewięciu jodeł do dziewięciu lokalnych kościołów. Z kolei w polskich domach drzewka bożonarodzeniowe zagościły znacznie później, bo dopiero w XIX wieku, zastępując przy tym wcześniej znane ozdoby, m.in. podłaźniczkę (w zależności od regionu zwaną również jutką, jeglijką, wiechą; wszystkie te określenie dotyczą wierzchołka lub gałęzi iglaka, którą wieszano pod sufitem;) oraz pochodzącego jeszcze z czasów przedchrześcijańskich diducha (diduch/dziad to snop zboża, który ustawiano w kącie izby na święta).

Zgodnie z przyjętą tradycją sam gatunek drzewka bożonarodzeniowego nie ma znaczenia. Warto natomiast zwracać uwagę na jego kolor – w chrześcijaństwie choinka jest znakiem rajskiego drzewa życia, a zatem powinna być zielona, gdyż to właśnie zieleń symbolizuje zarówno nadzieję, jak i życie/odrodzenie.

Nie trzeba też zbyt wielkiej wagi przywiązywać do choinkowych dekoracji, zwłaszcza że na przestrzeni wieków przeszły one niemałą ewolucję – początkowo drzewek nie przystrajano w ogóle, pierwsze ozdoby pojawiły się w XVI w. i były nimi m.in. orzechy, jabłka oraz woskowe świece, później zaczęto umieszczać na gałązkach także pierniki, cukierki i własnoręcznie wykonywane dekoracje z papieru i ze słomy, w międzyczasie pojawiły się drewniane aniołki oraz Gwiazda Betlejemska, a współcześnie trudno sobie wyobrazić choinkę bez szklanych bombek, długich łańcuchów i elektrycznych lampek.

Wieszając poszczególne dekoracje, warto jednak pamiętać, że:

- jabłka: stanowią bezpośrednie nawiązanie do rajskiego drzewa życia, które ludzkość utraciła przez spożycie zakazanego owocu i które odzyskała przez ofiarę Jezusa na krzyżu; ponadto są symbolem płodności.

- świece/lampki: są symbolem Jezusa Chrystusa, który jest „światłością świata” (J 8,12);

- gwiazda betlejemska: jest symbolem gwiazdy, która doprowadziła Mędrców ze Wschodu (czyli Trzech Króli) do nowonarodzonego Jezusa;

- dzwoneczki: to znaki dobrej, radosnej nowiny;

- anioły: mają zapewniać opiekę nad domem i jego mieszkańcami;

- łańcuch: według wierzeń ludowych łańcuch na choince wzmacnia rodzinne więzi i zapewnia ochronę domu przed kłopotami, niemniej jednak w chrześcijańskiej symbolice jest on również znakiem węża kusiciela.

Prezenty

Jak jest choinka, to muszą być i prezenty! Zwyczaj umieszczania upominków pod drzewkiem bożonarodzeniowym jest znany i praktykowany niemal w każdym zakątku świata. Tradycja chrześcijańska wiąże go z darami przyniesionymi przez Trzech Króli dla nowonarodzonego Jezusa. O tym wydarzeniu wspomina św. Mateusz Ewangelista: Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego, Maryją; upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę. (Mt 2,11)

Podczas gdy w większości krajów prezenty gwiazdkowe wręcza się 25 grudnia, w Polsce robi się to dzień wcześniej – w Wigilię, podczas wspólnej wieczerzy. W zależności od regionu przynoszą je pod choinkę różne postaci: w Małopolsce podarunki rozdaje Aniołek, w Poznańskiem, na Ziemi Lubuskiej oraz na Kujawach, Kaszubach, Kociewiu i Warmii – Gwiazdor, na Górnym Śląsku Dzieciątko Jezus, a na Dolnym Śląsku i na Opolszczyźnie – Gwiazdka.

Jasełka

Jasełkami nazywa się widowiska sceniczne bądź kukiełkowe, których główny temat stanowi historia narodzenia Jezusa. Za ich pomysłodawcę oraz twórcę uważany jest powszechnie św. Franciszek z Asyżu. To bowiem z jego inicjatywy w 1223 r. we włoskim Greccio po raz pierwszy zainscenizowano Boże Narodzenie. Do Polski zwyczaj ten dotarł na przełomie XIV/XV w.

W dzisiejszych czasach jasełka są organizowane w okresie od świąt Bożego Narodzenia do święta Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego). Zwykle odbywają się w przedszkolach, w szkołach i w kościołach, czasami też w domach kultury. Bywają wystawiane zarówno na podstawie nowych, jak i gotowych już scenariuszy (do klasyki gatunku w tym przypadku należy „Betlejem polskie” Lucjana Rydla oraz „Pastorałka” Leona Schillera).

Postaciami, które w dramatach jasełkowych pojawiają się najczęściej są: Dzieciątko Jezus, Maryja, Józef, Trzej Królowie, pastuszkowie, aniołowie oraz okrutny król Herod (który był odpowiedzialny za rzeź niewiniątek) i śmierć z kosą. Jednocześnie trzeba podkreślić, że nierzadko oprócz tych tradycyjnych bohaterów występują również bohaterowie współcześni. Ponadto niektóre teksty zawierają wątki niereligijne lub odwołujące się do aktualnych wydarzeń. Jasełka – pomimo pewnej z góry określonej treści – mają bowiem formułę otwartą.

Pięknym staropolskim zwyczajem jest zapraszanie na Wigilie ludzi samotnych - tak aby w ten wieczór nikt nie był opuszczony i smutny.

msze.info

Napisz komentarz!